NAITUH DI

MUKHUINGTHAI

TAUMA KPHUIHMA

BRU TO ENGLISH-2

NOUGSINGKHO NI MANOIRAU(DOMESTIC ARTICLES)

•ALMARI/MANOI BOKHOUH-ALMIRAH

•GURYA-MORTAR

•GURYAPHONG-PESTLE

•BEHTRA-COMB

•MAIRANG-DISH

•MAIRANG MSA-PLATE

•THAU PHAIKHO-LADLE

•PHAIKHO-SPOON

•THAHPHA-HEARTH

•PAWUI-FUNNEL

•MUNDAIKOUNG-CANDLE

•WAYEING-CRADLE,SWING

•DONGA-BOWL

•YAKHEH-PINCER,TONG

•NOUGSIK-BROOM

•PALA-BALANCE

•AINA-MIRROR

•PHAIKHO MCHINGNANG-FORK

•BALTING-BUCKET

•KAHUTHAI-DOOR-MAT

•MDWÚ-ROPE

•HOLA-MATCHES

•PHREHPHONG-ROLLING PIN

•CHICHI-NEEDLE

•SAMAN MKHOUH-SOAP-CASE

•LATHA-STICK

•KOLA-PITCHER

BRU TO ENGLISH

JATI-MALA(SOCIAL RELATION)

NARUAI-GUEST

•PHRUNGNAI-TEACHER,P RECEPTOR

•HABAGRA-LANDLORD

•SNUNGNAI-PUPIL,STUDENT

•PAINAI-CUSTOMER

•RAUHYA KLAINAI- PATIENT

•MAMLA-LOVER

•HAMYAGMO-BELOVED

•GBOI-OWN,REAL

•SICHU- DISCIPLE.


BRU TO ENGLISH-2

•Ang le juh se nai ye toing yo bung no le--i always care for her.

•Dehma khe samung slahya Ong tong mi --- Dehma was busy in her work

•Bung le Arag bui thang mi se Ong ha--- he is addicted to wine.

•Nung tongmul chaya by kchal tong nai nang ou--- you must refrain/abstain/from bad habits.

•Chung kaubru pho kahama khe sihnai nang ou----we should be well acquainted with the Bru language.

•Chodang le bettha bel se thau yag ou--- Chondang is very much fond of wood Apple

BRU GRAMMAR-khorangthangha

KHORANG-THANGHA(HOMOPHONES)

•CHÁ(EAT),CHA(RIGHT/JUST),CHA(DONE)

•SONG(KEEP),SONNG(TO COOK),SONG(COMPANY).

TAU(BIRD),TÀU(TO WALK ALONG STREAM),TAU(SOUND OF FIRING GUN)

•TOI(TO CARRY),TUI(WATER),

•TANG(TOUCH),TANG(WORK),

•PHÁI(TO BREAK),PHAI(COME),

•CHOM(TO DIP),CHOM(TO HIDE),

•KLUH(DRAWN IN WATER),KLUH(SLOW),KLUH(DECLINE IN BUSINESS)

•THANG(LIVE),THANNG(GO),

•DA(PLACE INSIDE),DA(KNIFE)

•LAI(BANANA LEAF),LAI(PASS THROUGH).

BRU FOLK TALES(KRAINGKAUTMA)


MTOMPUSLATI NI KRINGKAUTMA

Mtompuslati, Maiyungkphuihha, Laimchauhha akhe, Petuwala song ni Kraingkautma

Raja bihih Rani houhnang keha Thanthi tauh tongmo Thury thohma krai thangha. Krai thang singkhe Maiyung houhnangma no saha, "Khnang nung bu baa ja khe, ang bu ba ja khe broi bai tla ong nang khe kailai toingna, tla bai tla se ong pho kchingkma jora pho khalairi toingna. Ssa waingsouh ye aini Thury khosa hoih gra di." hingha. Hingkhe Maiyungma Thusy khosa riha. Baha khe baalai ha. Broima ni khe bu bsabroi, mmung khe Mtompuslati hing ye pha ha. Maiyungma ni khe bu bsatla, mmung khe Maiyungkphuihha hing ye pha ha.

Baha khe baalai ha. Broima ni khe bu bsabroi, mmung khe Mtompuslati hing ye pha ha. Maiyungma ni khe bu bsatla, mmung khe Maiyungkphuihha hing ye pha ha.

Stephang nching ye Mtompuslati bai Maiyungkphuihha le thunglaisa ye phaimo bai tor lau ye sihkhla nagra souhlai sing khe Maiyungkphuihha khe Mtompuslati no bkung kari ye blong porboto kchal jaga wo toikhaih ye toinang thangha.

Toikhaih ye toinang thang yauh phuh khe Mtompuslati ni mpha khe para ni tla sihkhla rau no rengthum ye, "Je ang sayuh Mtompuslati no thang ye la toibi maingnai le Mtompuslati bai kai nai." hing ye kau riha. Ri yauh singkhe keha pho abo para ni tla sihkhla rau thang ye larauhnai se kroi. Laimchauhha bai Petuwala kchingkma takhunoi se yachauh ye, "chung thang la nai..." hing ye thanglaiha. Lama wo khe Maiyungkphuihha Laiphang cha ye khi nangmo wo souhsalai khe Petuwala le Huh-lambi yo souhphaiha hing ye, Maiyungkphuihha ni bkhi yo bu Haphlau hing chong ye aro kasa souhhoikhlai hoihha phou. Arphuhh Laimchauhha khe saha, "Kching bo le Huh-lambi ya, Maiyungkphuihha Laiphang chanangmo jaga sei.

Abo nung kasa ye souhhoimo pho Haphlau ya, Maiyungkphuihha khi ye thangmo sei." hing ye sa khe Petuwaha le kri yauhsa tongha.

Thang dei, thang dei thanglai sing khe baha khe Mtompuslati no toing yauhmo jaga wo khroh no souhsalaiha. Arphuh khe bikching Petuwaha no khe hakchalteh wo "Kching nung kri khe ro tongruh di. Ang thang dumlai nai." hing ye khoinang thang yauhha. Maiyungkphuihha khe thusau ye tong mi.

Laimchauhha khe Mtompuslati no baikong chirr bau ye toibi phaiha. Phaimo se Maiyungkphuihha khroh siphai thang khe Laimchauhha bai Maiyungkphuihha jurdo marilai ha.

Laimphauhha pai phuh pai Maiyungkphuihha pai phuh pai khe dumlai le jomoni mphang waphang lohp, lohp kpeihri ye skaht chari ye dumlai tongmo Endropuri ni Aboiso koinnama song bkhusning rau khroh nuhkhlaiha. Nuhkhlai khe brau bkhusning rau "Tauh spo no nangkhruh yauhnai hing chonglai sali mba, Mnusu no se nangkhruhna hing ye thaithauhma no Rangjauh ni srang yaphaih ye hoih yauhha.

Thang dei, thang dei thanglai sing khe baha khe Mtompuslati no toing yauhmo jaga wo khroh no souhsalaiha. Arphuh khe bikching Petuwaha no khe hakchalteh wo "Kching nung kri khe ro tongruh di. Ang thang dumlai nai." hing ye khoinang thang yauhha. Maiyungkphuihha khe thusau ye tong mi.

Laimchauhha khe Mtompuslati no baikong chirr bau ye toibi phaiha. Phaimo se Maiyungkphuihha khroh siphai thang khe Laimchauhha bai Maiyungkphuihha jurdo marilai ha.

Laimphauhha pai phuh pai Maiyungkphuihha pai phuh pai khe dumlai le jomoni mphang waphang lohp, lohp kpeihri ye skaht chari ye dumlai tongmo Endropuri ni Aboiso koinnama song bkhusning rau khroh nuhkhlaiha. Nuhkhlai khe brau bkhusning rau "Tauh spo no nangkhruh yauhnai hing glai sali mba, Mnusu no se nangkhruhna hing ye thaithauhma no Rangjauh ni srang yaphaih ye hoih yauhha.

Arphuh khe Mtompuslati no toi ye Laimchauhha khe bikching Petuwaha tong thing thang ye bikching no reng phi nai mi, bikching le Makhmai hakho wo se khorang khna tongha.

Arphuh khe Laimchauhha hakho grang kaphla ye Bikching Petuwaha Makhmai bai dumlai mtha khahthi onglai tongmo no makhmai no chahp rom buwa phai ye bikching Ptuwaha no yaphaih toibi phaiha.

Phailai ye lama Broiphang Mosto ktor ongnaima wo khe ka ye aro thulai yauhnai ongha.
Aro khe Sibarma song ni lampra, Mtai- rjang ni lama sei. Ongmbauh wo Petuwaha no khe "kching ang leng phi thang graha ba nung mruh tong gra di.

Ang thu gra nu, Sibarma song sungpsa phai khe "Tla Laimchauhha thu ou. Hing ye sa di. Arong khe brau kasaphai rauh ya ongnai." hing ye mruhri toingha. Horja thu- thu-thu-thuh ka phuh wo khe Sibarma song rengsaphaiha, "Broiphang deihchibroi, Lampra tungchibroi, ro buktoi tla-a-a thu...?" hing khe "Tla-a-a-a Laimchauhha thu ou." hing khe Mtai rau lohp kri ye baira khaih thangha. Abini tre abo dei khe sungphai phiha. Wainoi rengsaphai yauh phuh le abo dei khe Laimchauhha ni mmung sa khe Sibarmasong kasabi rauh ya. Tre waithamma wo khe Petuwaha khe, "Bo kching ni mmung bai khaih tong khe aini mmung sa pho ma kri nai sei." hing chong phi ye....

"Tla-a-a Petuwaha thu ou." hing hoih phuh khe Sibarma song phut kasa ye Mtompuslati no chol toinang thangha. Petuaha no bu Slai raso khoinang thang yauhha. Laimchauhha siphai ye nai phi ba Mtompuslati l kroi kha toinang thang yauhha. Bikching Petuwaha bu slai kcho kau chari mai ya "be-be-be-beh" hing sa khau tongha.

Arphuh khe Brau tlangnoi tlangnoi rtuhlai mi Mtompuslati no. Yauhstam khoingha, khoingha khe parha skouh khoinangmo rtuh mara song thanglaimo Nouhsih bsong wo khe thauh thangha. Ongkhe Laimchauhha khe abo Nouhsih bsong no proht phoisa ye nai nai phi mba patal grang nuhkhlai tongha.

Aro se Mtompuslati le Sibarma ni nouhgu wo Mai lam tongmo nuhkhlaiha. Arphuh khe Raisouh stroih ye aro sukhlai ye, "Kching nung ro hakho bkhuka wo tongruh di. Mtompuslati no thangla ye bo Raisouh bdu wo kchoiphai ye chung jai ong khe bdu dung- dung khe nai. Arphuh wo khe sosa di douh."

TAU NI MMUNG RAU(NAME OF THE BIRDS)

TAUCHING-- TUCAN

•ATAUKRAI--PARROT

•CHUROI/CHROI--SPARROW

•TAUSIH--- PARROT

•TAUKHU--OWL

•TAURAI-- PEACOCK

•TAUPHINGKHLOH-- WOODPECKER

•TAULEING--EAGLE

•TAU ATHUK--KINGFISHER

•TAULEING GURDA-- HAWK

•TAUKHU RAJA

•SOKHARU-- VULTURE

•TAUPIK--ROBIN

•TAULENG SIKHARI--- KITE

•CHOPAIGRONG-BULBUL

•OLOIGIA



MUIMA NI MMUNG RAU(NAME OF THE ANIMALS)

•MSHAGOBAGO/MSHA KHUMTUHBA-- LION

•MSHA RAILAI-- TIGER

•MSHONG--- REINDEER

•MSHOI-- DEER

•MAYUNG-- ELEPHANT

Lechu

BRU NI KAINGMUNG

•Chondrokha

•Nabauh

•Beingi

•Tar

BRU NI MANOI

•Dula

Du

BRU NI RRI

•Kutai taohbrouh

•Kamsoih

BRU SNUNGNAI MTHOH NI LOGO

TAUBAK SLOUNGKHA -- BAT

TRO

NOUGKHAI

MOIKHANDO---FERN

TOI NI MMUNG RAU

•toisa--stream

•toima--river

•Toiyung-- Sea  

KOINGKOIYA--- PAPAYA

TRIPURA NI SKANGTHAUH NLFT LEADER

Maogru tal ni 1989wo National liberation front of Tripura  tuisa yag ou,Dhananjay Reang khe Abo mthoh ni Houhgra,(abo ni skang khe TNV ni President) Twipra ha Wang khehnaima ni demand no tui.

KRAINGKAUKMA(FOLK TALES)

kraingkaukma(story)
Sialha ni burdi
salha dei wo khe msoima adá chá pai kha raing toi kang ye phai mi pho khe bung keha nog nuh ha abo khe msapha ni nog khe bung pho adá machaya raohya klai tng mi ,khe msoima toi saing phai ja ha pho ,khe msapha saha pho "o naruai ang le raohya klai tng mi ng se ka ye ng thng phai sti"khe msoima hahsoing khe bini adá khe hoiha pho.uchih salha dei khe sialha pho toi saing phai phi ha pho msapha skang msoima no dei khe sa khe sialha hng ha pho "tma achu bo msoi yapai le hahseing mo ni le tong kha mung baihkhouhmo le kroi?"asuh hng khe 'ng le ang no le thoikhaoh pho machaya "hng khaih ha pho khe bogrong chu hah thangha pho khe mshapha pho hah ni hng khe mkhrouh skouh mai ya ong thangha pho khe sialha sko nangtoi nangtoi khe taohha phaising di hng bahakhe bogrong busko doi baihkhouh ye msapha ni sklangthai duha duha khe uaihkhrai chá houhkthoh khe re thng ha pho.
Kraingkaukma sa pai ye hng mo"awa wa tukke dugu thng sukhe phai khnanai rau ni khunju tachoh okma ni khunju choh

POTO(1)

kau bru poto
•salka bage ye ang phai ja
mi,rono bataiye phaijami ya,rono pho klai khe rono pho matong ou,rono no jine ni naijami ya.

:•khormu le ktorma nuh phaimo no,hulau se hluya,khormu mchang nuh phaiya dou,para ktorma taula ksihmo khnaphaiya dou,kulohar jivon sariauma song

•buktoi haphong uo torona ongsi yauhnai,torona hadu bu klauma uo,balano halah bu thesa rohma uo,kolki sadon tongmai nai de,kolki sadon tongmai khe ,machaya durgoti bare naiya mahing thaih ou,deso uo kolongki tongnaiya mahing thaih ou,are phuihlangma yoii

•hajar le hajar,nomo le nomo ,dondoma korojug nrau no bonje ja ou,lugo toi phuih doi phuih tong thing yo,chrai laithai doi stehha ,burdi mai doi bu houh souhya kho,gyan toi doi bu pipauh ya kho,saya hing doi masa naiha,bongso sariau tongnai rau no

•thaichu bai changbu thaimo le,thaikhrang thai tong mo nou,moing phuh le changbu le moingksom moing thang ban dou,thaichu le moing kchauh moing ye tong ruh ja nai.

•aini phuihlangma ,kenkenchi mandar ruboma ,nung no mahing thaih ou.mba bu mandarba so thaih phi ou,blai bu phathih no so thaih phi ou

.•sauhkeha rubo dalnoima,nin nokchu bokharu uo,polgbangha nojor nai tong phai mi,ang no kenda jagra yak hurauhya ,kenda jagra sauh hu nang khe ,polgbangha de nojor khe nang nu,phauhseh de mai yauh nang nu,houhleh de mai yauh nang nu jai samaiya aini phuihlangma .bo le aini gf phuihlangma ni khe sei

Kauthai-1

•mumps-khangga uo gdu khe thainaima biadi.

•wart-sproih(thoihpro pro khe thainaima bsau,byak,yakoung vo bahaing bara)

•pus-kurtoi(kula rau moing phuh kormo khe mtoi ong naima)

•hiccup -mlumo(kuk kuk khe rangma thakcho thakcho ong mo)

•eunuch -haido(broi biya kla biya ongnaima brouh)

BRU NI PHARMONGLAIMO(RIDDLES)


Pal Bisno Bru
Pharmonglaimo
31 JANUARY 2016 · ONLY ME
1)grohon thang grohon phai grohon doka phung.
>lukoih suh kaing mo
2)sorgo hachuk tauyung kormo mkhrouh talanang
>piya bthoih
3)bajar ken dautar chouh .
>waruh bthoih
4)toi msing msing dankulehma cha khe thaulaima.
>toimoi
5)bo brouhha le je khauhha nahoih khe tre khauhha le naihuihya
>waseingma
6)bo takhunoi le deso deso thang ou ro ro souh phai ou.
>mkoih
7)bo raja pukhri le phoih klaisoing ya.
>mkoih
8.bo takhunoi le phaing bauhsa.
>phauhkhlai
9)puingma sing gbai sam cha grauh.
>pherai buh mo.

BRU POTORCHAHMUNG/POTOKAUTMA(POEM)

Pal Bisno Bru
Bru(reang) poem (potorchahmung)
8 AUGUST 2016 · PUBLIC
5 reads
               (Khakchangm0)
                    khakchang khakchangmo bole,mma mpha ni khakchang mo.
                     Khakchang khakchang ou brau le ,thoiyaha  ni khakchang ou.
                       Khakchang khakchangmo, bo le pal rau ni khakchangmo.
                        Khakchang ou brau le,kauhlaiyaha ni khakchang ou.
                         Tongthau phuh munghaya bole,uana phuh pho khakchang ou.
                          Rangma tong ksungha bo le,ang no khakchang ou.

BRU RAU CHRISTIAN ONG PAI THANG MO NI KAUTMA.

BRU RAO NI THING YO KHRISTIANITY SOUHPHAIMO
Bru ni bsing yo poila khristian ongnaiha le Khu Rai sei, bung baptisma lamo khebu 1922 wo. 1926 borsi yo khe
Evn. Khuaithanga no Bru rao no prochar khe yag nai hing ye Manu wo hoih yag ha. Arphuh wo Bru khristian
joma wo khrouh 90 tui ka ou. Bose Maharaja kekto khemo ni baoh ye Chitagong Hill Tracts bai Mizoram wo
khaihpai ye thanng ha.
Thekanoima ksunngkautma khe 1942 KB yo khe Aola Tripura wo keha ktal Ratnamoni Noatia phrungmo no ada
Bru rao yachaoh ye laphrung ha, tma hing khe arphuh wo Bru ni Rai, Khogendra khe sasti rimi yak yachaohsalai
ha. Maharaja Bir Bikram Radhakishore Manikya Bahadhur bchikro ha, bung khe choung mi Japanese army se
sai rao bai ron khekhna hing ye bini siphai hoih ye kekto khe ha. Bru rao ni sompoti rao siphai rao bai seih ye
lapai hoih yag ha, nouh-huh rao saukle yag ha, broi rao no romsa yag ha. Ratnamani no khebu Agartala wo
buthaih yag ha. Abo no kri ye sitri-siyan ongpai ye khaihphru pai ye thanng ha. 1943 KB wo khe Hakang Tripura
bkhaoh bai gbanngma Bru rao khaihpai phai ye K.T. Chawma Sailo, Sabual, Jampui Hill yo lasao yag ha. 1944
borsi yo khe khrouh 16 baptisma laphrung ha. Abo ni talha yakgu khe Belonia bai Amarpur ni Bru rao saisi gona
khe sesabi ha Hakang Tripura bkhaoh bai.
POILA MISSIONARY SAMUNG TANGNAI RAO
Rev. & Mrs. H.A. Jones New Zealand ni missionary rao se Bru rao ni poila missionary ong ye samung tang
nang ou. Mark boi no kaubru bai tuikhlailai ha akhe Rangma ni kau hing ye pho boi choungha soi yag ou. 1945-
1946 asari ktor wo brao se bru rao no drao phija ha. Agartala wo transfer ong ye Brahmanbaria wo thanng mi
brao bru rao ni baoh ye samung gbanng tangnang mai ya. Borsi 15 – 22 ni Garo chrai baja rao ni yak wo
mission ni samung bera ye khuinang yag mi samung chasouhnang mai ya. Brao lekha poremo rao khebu Class
III- X ni jora sroh sei. Kaubu mai ya ongmo bai samung gduh ha akhe Jampui ni skam rao pho brao ni buslai yo
phai ye tang phai ha are pho samung wo gbanng chuh ya ong ye thanng ha. Bodei kheno Aola Tripura wo pho
Garo evangelist rao samung tangmo bai sasu khristian ongphrung pai ha. Pastor Liantona akhe tre tre hakang
Tripura ni khathoinai rao Aola Tripura wo prochar khemo bai gbanngma Bru jati rao pho khristian ongruh
ongruh ongsa ha. Akhe taoh wo le Bru rao pho Baibel training khenai rao banngruh banngruh ongmo bai
Baibel kau rao no kaham khe phrunglai ye khristian iyeruh iyeruh ong ye Tripura ha wo Association khoungbroi
kalai ha. Bru pho taoh wo le 20% thaoh ya khristian ka ha joto denomination dalao ye le. Buskang wo tre
khristian kukruh, kthar akhe deramo kroi khe missionary hoihkhouhnaima khristian ongmai yag naima asa ou. �

MOIYA-- BAMBOO SHOOT

MTHAI-- MELON

PHATHOI-- BETEL LEAF