Category
- A-- NI KAUTHAIMSONG (1)
- CH-NI KAUTHAIMSONG. (1)
- D-- NI KAUTHAIMSONG (1)
- KAU BRU DICTIONARY (2)
- Y NI KAUTHAIMSONG (1)
Thursday, 16 March 2017
BRU BAI BORO KAUHLAI MO NI KAUTMA.
BRU BAI BORO KAUHLAIKHLAIBIMO NI KAUTMA
Jun.11.2016 Sat. - 07:04.AM
B.J. Chorkhy
Bru Bai boro kauhlaimo yarung
Khotryo Raja keha (mmung le si ya) bung khe bihih keha, bsa keha tong ou. Akhe abo raja ni desh, raja ni parakhor wo so no Randiyuhma keha tong ou. Abo randiyuhma ni khe bsayuh broi keha mosto kaham tong ou. Brau ni Kati lama khe abo raja ni nouhkgla dei lai ye thang yauhnai sei. Salboi raja ni noukhla dei lai ye abo broi kahama khe toi khau ja ou. Abo no raja nuhruh ye mkoih mosto klaiyauhha. Baha lhe raja bkha wo hamyauhmo jromsoi maing ya ong ye abo broi no kati yo ruhphreh thangha.
Kati yo souh khe abo broima no kau sasaha, "Are broikahama, ang nung no mosto bkha klaiha. Arong mi nung aini khurihih khe ye rani banau bai. Bo aini, raja ni baikhio no nung Palau ya se ong sing khe hare bai ya."
Hing ye sa hoihha. Jokhon abo kau khna khe abo broima bkha wo krima cha ye, dai phroi-phroi too khah ye noun wo donang thangha. Thang ye abo raja bai sa yauhmo kau no mma, Randiyuhma no sawoiha.
Mma khe, "Abo dei se ong tongha sing khe, raja baikhio le ha klairi maing ya. Boi ya la ya ong tong khe raja le taing pho khoi ou. Ongmi, youh ya tung wo la yauhnai ong phi nang pho raja no bodei khe sa di. 'Maharaj, nini baikhio no ang palau ni pho aini baikhio no thaiha nung pho mapalau nai. Aini baikhio no nung pho palau maing ya se jodi ong sing khe, tini nching ye nung pho ang no la ni ta sa sti. Aini baikhio le.... Nihih houhgra ni bsa tla takhusning ka ye tong pho ang bai maingmo poila ni bsa houhgrathauh se tla ong singkhe, bung no nini sauhslai raja mari nai. Bo kau no nung 'Ong' prau khe bu nini baikhio no ang palau nai." Hing ye raja no sa di.
Ong khe tre dei Sal wo kati thang phuh khe raja uchih abo broima no ruhphreh ye abo kau, kau no sasa phiha. Arphuh khe abo broima, Bini mma bai kau phrung yauhmo no raja no sa ye sungha. Raja pho hamyauhmo se ktor ba 'Ong no ma prauha. Bkhu sada bai 'Ong' praumo thuh ya ye, Jombunath too yo thanglai khah ye, Jombunath too no sasauh gorna lukhlai ye
"Nini baikhio no se ang jodi palau ya ong thangnang singkhe, bo Jombunath kati toi hiyol dei no aini gorna ni bthoi mahiol nang thou." hing ye smai matangha.
Abo kau no bihih houhgra khnaha. Khna pho no raja baikhio ha klai maing ya. Raja ray khe high khrouhsning pho la maingmo sing tong ni bihih houhgra pho boi ya youh ya. Arpho bihih houhgra pho no bsala no pho raja chari yauhnai kau le thaihruhha.
Lalai ye jokhon bsa maingmo pho tla no maingha. Maing khe arphuh wo khe bsa tla takhunoinoi no raja masongha.
Arpho Haphong thaiha wo Msha mangnoi tong maing ya, ha khoha wo bu raja tlangnoi tong maing ya hing ye Ha kphauhnoi khe bauh ye raja song yauhha. Jombunath (Yamuna) toi dei rih ye jangna, jangna wo takhunoi sauh ha khoha khe ye sena soingn, rangjauh, ruhphai, Maiyung, Korai pahha bauhha khe no bauh ye riha.
Arphuh wo mpha raja kau kharuhmo tong ou. "Douh bsa rau khna ye laruh di. Purthim wo Manon dehor jormo maibinaima suh le omor aiyu maibj ya ongmo dei, khnang ang, mpha ni yauhgu wo pho ta phehlai di. Tauh wo se ha kphauhnoi, sauh kphauhha khe ye nrau no bauh ri hing pho khaphang bauhnoi taonglai di. Mailam klai mai chalai ye, toilam klai bu toi nunglai di. Nrau achaimo dugri se juda ong pho ang , mpha le keha ongmo dei nrau le mbauh juda ni, bdu juda ni bthai ong ya. Ongmbauh wo Desor ha se kphauhnoi khe bauh pho, Jombunath toima se kchar wo gbeng tong pho nrau takunoi ni bkha le aboiso wo pho mmir tatong thou. Keha mai cha khe tre keha ni khalai phomating thou, keha achouh khe tre keha ni Singkason pho matong thou. hing ye kchaihpai khoinangha.
Mpha thoipai yauhgu wo pho mpha ni baikhio palaulai ye takhunoi kahama khe sauh khoha raijo chalaulai ye tonglai ou. Bose, salha singkhe bta (Boro) ni rajmela wo khe mphaiyong (Bru) khe phathar wo samung nang ye baihkhouh tong sning khalai chauhlaimo se mphaiyong no daidi hahphai slah nai ya hing ye khalai chauhsingri ya khou. Arphuh wo khe mphaiyong khroh hahsoingbiha. Arphuh khe jababro wo joto hlah hlah mai chasaulaipai tongmo wo mphaiyong ni achouhthai babro wo khe maikhalai kroi bukcha ong tongha.
Aboro nching khe mphaiyong khe lachimo bai gingsamo bai ong thangha. "Prii... ata ba apa ni baikhio no palau phi ya khe ye, dugri juda ni phaimo ong phi kha senggla asuh khe ang no lachi phnuhmo hing ye choll baihkhouh thangha. Arphuh khe hariyau sproih bta pho khalai ni bahchanang ye mphaiyong no stohruhha. Arpho mphaiyong khe waiha lachinuh thangmo ba stoh yauh pho khaham maingsi ya khe ye bini sena soingno toi ye abo bini desh no bera ye berai thangha.
Bta pho bini sena tou ye mphaiyobg no pherauri laruh ni hing ye ruhphrehjamo no mphaiyong lama wo bugli mphang taingsanangmo mara nuhha som thangha. Laiphang taingnangmo mara nuhha, rbouhpai thaha khe ongkhe slahruhsi nai ya, baluh thangha hing ye bini montri kulauh sena soingno no khe pherauripai hoihha. "Je pho ma de malai no malai ya, kaham de ong no ham ya, ang pheraubi maingni pho sa maing ya. Arpho ang le ang phaiyong bai malaiyaha le ang le phaino yapaikho wo sauhtoi kphilnangsi ya. Ang se jodi pherau maing ya ongnang khe desho lugo proja lanchito onglaipai wanou. Khe ongmi, nrau pherau thanglai sti. Ang no se jodi naisau ye souhphai ya, souhphai ya khe ongnang khe aini montri rau nrau no rajukto chalau ye tonglai di." hing kaukchaih pherauripai singkhe bta keha le mphaiyong no rtuh ye no desor, desor, raijo, raijo kaphla ye sal tal bosi kluhri ye rtuh thangha.
Baha khe mphaiyong bai ma le malaiha. Malaimo ye bta saha, Are nang phaiyong, nang kroha. Ang no dera ktor derajaha. Ang hamya dosa yachauhja ou. Khe ong mi, APA ni baikhio no palausiuhlai gra na. Nung bu kchu wo tong phi sidi. Ang nini tola wo pho tong phi jasi wanou.Tauh waiha bkha pherau ye sauhni desor wo phai phi ja sti."
hing ye thang ye pal saingwoimo no mphaiyong khe bkha pherausi ya.
"Eheh, Ata Ang le waiha ni yapaikho le tre le Ang le pherausi ya. Waiha lachinuhmo jaga wo, waiha bera ye khoibimo jaga wo, waiha smai tang ye tiak khe phaimo desor wo le sauhtoi Ang le kphilsi ya. Apa ni baikhio no le Ang le nosto khe ya, drau ye tongnaiha sei. Apa ni baikhio no ha klairinai le Ang ya Ata, abo le nung sei. Aina waiha baimo le sidro bre khe mileri maing ni Ata. Yauhni toi kthar waiha ha wo ksaihmo ba bre khe tre ba huhsa la maing ni Ata. Ongmi nung pherausi thang phija sti. Ang le waiha no soito ri ye biskang yaphri sebi phaimo le Ang ukla bai le yapri se maing ya." hing ong tong mi pherausi maing ya bta.
Ong khe bta burdi dohp paithauh ye hing ongsa thangha. "Ang phaiyong, nung aini kau no lasi yaba. Kthang kauhlai pho kauhlaimo sei. Kthoi ni kull wo kauhlai pho kauhlai yauhnai sei. Kthang ni kull wo kauhlaimo le dukho sauhkauh ya, khathanglaimo bai khaphang kosto asah hing so ya. Thoi ye se jodi kauhlai khe le nung bu thou khe Ang bu thou khe no ni dukhia khaukchoimo nching ye le Chung sayhyouhlai bai sei. Khe ongmi tini to wo no nung pho Ang pho pal thoilaina. Nung no slang mthoi ye loge , love no Ang sasa gorna rasa ye thoilai.Aboiso kautma khuha pho tongnang thou."
Hing ye sathauh khe bta Da khosa ye mphaiyong no taingthaih khah khoi ni hing harsaha. Arphuh khe mphaiyong, bta ni daphong bchu wo khrah romsauha. Bta khe bu da khah romse thangha, mphaiyong khe bu da buwa khauh rom khe paa nai hing ye daphong khauhbai romha khe ye brau takhunoi da khongha no sauhkhauhha rom sothinglai thangha. Baha khe da phloh kouh ye mta bu datli maingnang thangha, mphaiyong khe bu daphong maingnang thangha.
Arphuh no mta datli ha taingbeh ye, mphaiyong no soito khah ou. "Tauh wo no ni juk wo se nung bai Ang Chung takhunoi kauhlai pho, ding waiha Isor soi ye somong gonthe phuh wo wo malai phi ni ong thou! Arphuh wo boni kautma no salai ye porichoi onglai ysuhnai ong nang thou!". hing ye.
Sayauhmo dei yo bo pai singkhe mphaiyong khe Borma raja ha wo re thang ye tauh wo RENGGUN hingyauhmo rau wo tongwoi ou. Borma raja bai tma wo phehlaiha le si ya khe phehlai ye khaih mathanv ni. Lusaiha (Mizoram)ni bsing yo RENGDIL wo no abo BRU RAJA Bini sena soingno toi ye khah mathanv phuh wo srahsrahha bathauh nang phuh wo toikhor chau nungnangmon PUKHRI no tauh wo skam rau khe RENGDIL hing ye para mmung pha going out. RENG hingmo khe Bru no Reang hing ye skam rau nungmo mmung sei. DIL hingmo khe bu PUKHRI no se skam rau khe DIL hing ou. Akhe abo Rengdilpara wo
no Bru raja khaih thumo hakho pho tong ou. Tauh wo pho se abo hakho nuh maingmo khe ye slam rau snam going ou. Rengdil pars ni salthang, Khedabazar thangkhlaimo lama, para nching ye sisa hingkhlai ye yauhgra wo no tong ou.
Aboro ni phaikhlai khe Toipra rajaha wo no hahphaimo klai ou. Bo kau khe SARETI bai GOLKURAM shong ni skang wo klai ou. Tma hingkhe Sareti song ni sauh wo skam rau chba ye Bru no taing phuh wo Sareti song no Haskam msla tol dei tol ye toinang yauhmo khe Tripura nching ye lusaiha wo se toinang yauhmo ba.
Akhe Khumphoibaruhma ni kraingkautma wo abo chin Bru broima raja bihih TAUKHOMBENGNAIMA ni Pukhri pho .
BRU LE SPO PHI(WHO ARE BRU)
SPO PHI BRU
BRU le Jati keha, kungthai bara sei. Bru hingmo ni ortho khe
B=Brouh Jati keha, (A Tribe of Man)
R=Raja ni Gusti (Family of King)
U=Unnoti (Develope/Progress) ong maingmo jati hingmo sei. Sasphai khe Brouh jati keha, Raja ni Gusti, Unnoti ong maingmo, haba ka maingmo jati hingmo sei.
Bru jati le Khotryo (kshatrya) nching ye phaikhlaimo, Soijo bongsi, maladora, Sal ni bsa ktouh lkoih kaingni rau, raja ni gusti sei. Kong pho khlum ya, ktau pho nai ya rau sei.
Khotryo nching ye phaikhlainai jati rau je sisouhmo ni jora wo khe bo
1. Bru,
2. Ushoy,
3. Jomatia,
4. Debbarma,
5. Tripura,
6. Koloi,
7. Rupini,
8. Bodo (boro/Kasar),
bo rau sei. Tre pho tong nai. Bo rau khe Dormo bai niti pho, kaingmo chumo, akhe kau samo rau pho gbang juda onglai ya. Solaimo bang ou, akhe kau pho mchilaimo bang ou.
II. REANG YA BRU SEI:
Bru no Reang hing yauhmo abo le sikromo ni tate wo sorkhar wo record ong thang msei. Hingba, Bru le Reang ya. Reang le Bru ni panji ni msing yo keha sei. Bru ni panji mmung rau khe:
1. Molshoy,
2. Meska,
3. Msha,
4. Apeto,
5. Chorkhy,
6. Raikchauh,
7. Chongpreng,
8. Wairem,
9. Nouhkham,
10. Toimoi,
11. Yakcho,
12. Yauhstam,
13. Reang.
Bo rau khe Bru ni panji rau sei. Bru no Reang hing yauhmo ni ortho tungnoi ka ou.
1. Bru ni raja keha bsa tla kroi ye ben bsa no palau lamo sei. Palaumo no khe 'Ril ye ang lamo' hingmo no panji mungha khe ye 'Riyang' hing pha yauhha. Riyang no tauh khe 'Reang' hing ye soi yauh thangha. Bo Reang khe tre raja ni bsa tla kroi khe raja ni bsa khe raja, chudry bsa khe chudry hing ye bung no raja song yauhha. Raja song yauh singkhe bini mmung, Reang Kaingskau hing ye ong thangha.
Bo Reang Kaingskau raja ni amol wo khe Sorkhar hasauh ka ye joing gona tukemo (sensus) somoing yo khe nrau tma jati hing ye sung yauhmo kau khasah mchilai ya ye 'Reang' hing ye sa khe abo no tini krung ye Reang hing ye mmung ong thangha.
2. China ha wo Siyang Toibu tong ou. Abo Siyang toirkung wo tong phuh wo siyang toirkung tongnai rau, siyangha rau hing yauh dei, hing yauh dei Reang hing yauh thang mi hing ye pho sa yauhmo tong ou.
Je ong pho bo sa yauhmo kautma tungnoi nching ye nuhmo dei yo jepho Reang hingmo le Jati ni mmung ya hing ye srai khe si maingha. Akhe bo bai thauh ya, Reang kau ongba Kaureang hing ye kroi. Kaubru hing se tong ou. Tma hing khe kau le jati mmung keha tong khe se kau pho mungha tongmo ba. Bru tongmbauh wo se Kaubru le tong ou. Reang jati hing ye le bo Purthim wo kroi ongmbauh ye se Kaureang or reangkau hing ye le kroi.
III. BRU NI DORMO (BRU INDIGINEOUS FAITH):
Bru ni dormo le Adi nching ye Soito Sonaton Dormo sei.
1. Sonaton ba tma phi?
Sonaton le dormo ni mmung sei. Dormo houhgrathauh, raisamo bai kathauhmo son kroima, omor ni tongmo dormo sei. Raisamo achaimo son tongnaima suh le kathauhmo bai thoimo son pho ma tong phi nai sei. Hmba sonaton le raisamo son pho kroi paithauhmo bai kathauhmo ni son pho kroi bo le omor sei.
Sonaton dormo wo le pheihnaima jinis (Arauh, ganja etc.) gbul ya. Soi, Msu, Bilai, Muhkhra bahaing rau cha ya. Thoi bai phuja pho khe ya. Khumbar barha bai Sonaton Isor keha no se mane ou. Joto jati je Isor snammo sauhni kaingmalai, sauhni kau bai se Isor no reng ou.
Sonaton hingmo ni ortho bthai thaiha, thaiha khe sasphai singkhe
S=Soito no kchaih khe toi di.
O=Omor ni tongmo sei.
N=Niti bai niyom ni yaphang sei.
A=Aing bai dustur no mane di.
T=Thangmung gboima ni lama sei.
O=Ojon bai sauhni odikar no si di,
N=Nini jormo bai omor jaga sei.
2. CHIRNO (Symbol):- SALAMPATA Salampata no KHLUMPHANG pho hing ou. Sorgo Samchury, Thangmo ni mphang, Isor chung no rimo sei. Khlumphang broi bai tla kenoi ka ou. Khuwauh bthai dei ongnai khe bu Tla. Bo khe Isor ni chirno. Paihseh bthai dei ongnai khe broi. Bo khe bu Mainouhma ni chirno rimo sei. Bini ortho khe Isor bai Mainouhma jonom chung bai tong ou hingmo ni soito khamo chirno sei. Bo no sning khe Isor no sningmo sei, bo no se sning ya khe Isor no sning ya nsei.
3. Kaumma (Motto):- 'Soito se krauhthauh
4. Naisuhmo Bthaima (Aims & Objects):
1. Isor siya rau no siri yauhnaima.
2. Isor ni kaukti no splung yauhnaima.
3. Sonaton bai somas no drau ye haba toisa yauhnaima.
4. Maiya bai kaugboi no mthang ye toisa yauhnaima.
5. Sonaton Ha warri yauhnaima.
6. Kluhmo no khosa yauhnai.
Bru Rau Thoi Phuja Khe Thangmo Yarung:
Bru bai tre khotryo nching ye phainai jati rau le pahha se adi yo le Sonaton dormo sei. Khotryo jati mang thauh ya bo Purthim wo joto jati se yaphang phuh le Sonaton dormo no se pahha toi pai ye tong ou. Juk bai somoing ruh wo mnusu yerkhlai phai dei no tongmo ksaih ye thangha. Abo dei no jati bai dormo wo pho bdeih gbangma mkhaih ye thang msei. Yaphang phuh le jati pho bang ya dormo pho Sonaton mungha chouh sei.
Bru le khotryo jati ni phaimo sei. Bo khotryo jati rau thoi phuja (roktoboli/blood sucrifise) khe thangmo ni kautma khe bo dei sei.
Juk ni mmung
1. Adi,
2. Soito,
3. Treta,
4. Duwapor,
5. Koily,
6. Gurkoily,
7. Goiranggo Kolky
bo dei khe ye tong ou. Soito juk wo Khotryo raja, Kaitobirjo Orjun hing yauhnai tong ou. Bini amol wo khe Surobi Msuma no seihlai ye Jomadugni Moni no ron khe ye Khtryo raja khe mthoi khoiha. Jomadugni Moni sap rinangmo khe,
"Ang Moni no dongso khe dei, ang dei, ang dei ongnai Moni jormo ong ye, nrau no toikhouhphai ya ksungha ni bo soito, treta, duapor koili juk ksungbroi yo mtai bai mnusu ni sleng wo klai ye joto ni ksuh khe bukhrouh toisa la maing ya khe ye klai ye kphoh ye matong nang thou." are ye sap ri khoinang ha.
Jomadugni Moni thoi paai ye yauhgu wo khe bsala Porsuram, Khotryo no ron khe phi ha. Arphuh wo Khotryo jati ni msing yo drauruhnai khe Deptoroni (bta) bai Deplokhy (bahanau) bo brau bkhunoi chouh se drauruh ou.
Brau no drau ye laruh phi nai khe bu Sibrai bai Hanggrai bo brau khrouhnoi se Khotryo rau ni dormo bai kaingmalai no slai ye Koisopo Moni (Monggolian) nthing gutro (bongso/sitso) banau ye laruh ou. Koisopo khe Mtai rjang bangmo joma buth preth daigni jugni lasing ye tetrisoh kuti choido depta ka ou. Brau no moing kong yauhnai bung, sauhhung bai kari pai maing ya ni tre beng no bini satro/sitso banau ye se thoi bai phuja khe ye moing ye tong ou.
Bo Koisopo Moni (Monggolian) nthing yo khotryo ni kaingmalai ktouh lukoih(mala) rau khoiri ye, kaingmalai bai dormo slai ye sitso banau toing yauh phuh se Porsuram sningnang ya ye mthoi nang maing ya. Ongmbauh se drau ou.
Arphuh se Khotryo jati rau brau ni mpha Sonaton Isor bai kauhlai ye pheihnaima jinis bai gbul ye, thoi bai phuja khe ye Tetrisoh kuti choido depta no moing kong ye, bkhrouh toisa la maing ya khe ye klai ye matong ou. Sauhni dormo sauhni tongmung bai hampanda maing ya khe ye, gian bumtom, nouhkhong jati pahha nosto ongkhlaibi ye phai ou.
Bo thoi bai phuja khemo khe Satwa/sangsari hing yauh ou. Bono je sisouh ya rau khe purbe adi yaphang wo toisa phaimo dormo ni mmung dei khe ye Sonaton hing ye toing ou. Arpho sisouh ya ni karon wo hing msei. Sonaton le thoi bai phuja khe ya, pheihnaima jinis pho lasing ya.
Bodei khe ye Sonaton Dormo no yauhkplehsabi ye phaimo 1990 son wo se Monuram Molshoy Moni bung uchhihha sa ye riphai phiha.
Ongmbauh wo Bru jati rau thoi bai phuja khe ye, tre sosro dormo wo ksaih kpring khe ye tongmo bo le Bru ni dormo ya. Kromo ni tate wo se ksaih kring tong msei. Bru ni adim dormo Indigineous faith le SONATON DORMO sei. Bru mang ya tre Khotryo jati ni phainai rau bai joto Purthim manang wo se sristi yaphang phuh le Sonaton dormo sei.
....................
Bo kautma no chong ye chahnai rau khe:
1. Monuram Molshoy Moni,
2. Oshiram Msha Mohonto,
3. Birmohon Wairem Mohonto,
4. Brujoy Chorkhy Soinai.
Wednesday, 15 March 2017
TOI NI MANOI
Toi Ni Manoi
Kaubru bai mmung phamo rau:
Aa ni mmung:
1. Agjauh, 2. Arang. 3. Aprang, 4. Aasur, 5. Asuur, 6. Aphoi, 7. Aphoireh, 8. Athentha, 9. Puthi, 10. Abauhlang, 11. Akhalma, 12. Aloh, 13. Aspang, 14. Atauleng, 15. Alaiphang, 16. Singgi, 17. Jagur, 18. Akchuh, 19. Asingyoih, 20. Agegoma, 21. Amaiyung, 22. Abakcha, 23. Apakla, 24. Akamaku, 25. Agandla, 26. Abochu, 27. Abouhma, 28. Amuhchung, 29. Ayonggla. 30. Aslang, 31. Abehtra, 32. Akhakhra, 33. Abaikang, 34. Alohgonda, 35. Auag(k), 36. Akongia, 37. Apharma, 38. Apharmabochung, 39. Asih, 40. Achingchong, 41. Astongksom, 42. Akosping 43. Suri, 44. Suriwalai, 45. Hangor, 46. Akongdang, .47. Akkhama, 48. Alohpachima, 49. Athenthakhupaih, 50. Agjauh, 51. Akhangko,
Athuh ni mmung:
1. Athuhkongrong, 2. Athuhkhroiphong, 3. Toima Athuh, 4. Toisa Athuh. 5. Athuhmsoi. 6. Athuhwarna.
Empru ni mmung:
1. Emprukormo, 2. Emprukhuslauh, 3. Emprumadoga, 4. Emprudana, 5. Emprutaukha.
Khanggrai ni mmung:
1. Khanggraigboi, 2. Khanggraibotheh, 3. Khanggraiaiyong, 4. Khanggraimaikai.
Skangbuh ni mmung:
1. Skangbuhklau, 2. Skangbuhkting, 3. Skangbuhdebra, 4. Tetubauh.
Tre Toi ni manoi rau:
1. Khormi, 2. Matham, 3. Toimoi, 4. Klompi, 5. Tetu, 6. Tetusingpaih, .7. Atangkry.
Yonggla ni mmung rau:
1. Aprangkcho, 2. Yonglakuabeng, 3. Emprumma, 4. Yonglasproih. 5. Yongglasauhgba. 6. Yongglaboto. 7. Yongglawalai, 8. Yongglakusroima, 9. Yongglapotokro
Bru ni maimung
BRU NI MAIMUNG RAU
Hathai Huh khe ye kai chasabimo Maimung rau.
1. Badia, 2. Beti, 3. Koprouh, 4. Dilomg, 5. Janggrima, 6. Maisaini, 7. Maibring, 8. Chinal, 9. Amrika, 10. Rengkoi, 11. Bangbumtreng, 12. Maimitaumsa, 13. Maimiwatlau, 14. Maimitaukha, 15. Maimiouhjra, 16. Buchroiha, 17. Maidoni, 18. Soingdilong (dilongkphuih), 19. Sre, 20. Maiwasa. 21. Maloti (Raja ni mai).
Boro ang soikhlaimo ni bade wo tre tong nai hing machong ou. Tong mi ong khe ang no sa siri maing khe bari khakchang matong nai.
BRU NI NOUG TANGMUNG
BRU NOUH TANG THING YO NANGMO MANOI RAU
Need of Material for Building House of Bru
Nouhtola ni Nangmo: 1. Thonggla, 2. Nouhtung, 3. Taingbeng, 4. Thong, 5. Yakakrai, 6. Stang, 7. Yengsai,
Nouhkhung ni Nangmo: 8. Koltung, 9. Phauhkhlai, 10. Pherai, 11. Wakhau, 12. Warcheih, 13. Toikar, 14. Riki, 15. Khasing, 16. Bausing, 17. Taukhamaichu, 18. Naisau, 19. Walai/Soing/Laisra,
Nouhbsauh ni Nangmo: 20. Wagbeng, 21. Yamchi, 22. Urphang, 23. Dokalam, 24. Singbauh, 25. Doka, 26. Arya, 27. Baka, 28. Toinouh, 29. Chaisol, 30. Nouhsinggli, 31. Thagursko, 32. Nouhgu, 33. Sangsi, 34. Yakaru, 35. Yauhkhly, 36. Yauhkthu, 37. Warah, 38. Wandal, 39. Nouhguwarcheih, 40. Taumuh. 41. Yamchi wasoing (Birta), 42. Waruh khupaih, 43. Yongmal, 44. Sungbreh, 45. Kaibreh, 46. Waruhbepar, 47. Sungklau (Sungskam).
SANGSARI PHUJA
SATWA (SANGSARI) NI PHUJA MMUNG RAU
I. CHRAI KTHAR WO
1. Gbengbumo, 2. Toichaumo, 3. Abursumo, 4. Bachauhkamo, 5. Khumkhouhkamo, 6. Blong nouhkhla khangmo, 7. Tautoikhurmo.
II. NOUKHOUH TOIMO
8. Nouhkhouh toimo (Soinai rau Puing taingmo, 9. Katichamo, 10. Baroi Puing taingmo, 11. Rongtouh tau ramo, 12. Mai khlummo, 13. Maikta chamo, 14. Khumchauh kaimo, 15. Mainouh sphaimo, 16. Dormo mwla charimo, 17. Hata Malaimo, 18. Mai toi khaingmo, 19. Mainouhma stohmo,
III. TOI YO KHANGMO
20. Dosa mi toichaumo, 21. Tauchro rimo, 22. Taula kphuih rimo, 23. Taudari rimo, 24. Toi Wouh taingmo, 25. Khanggrai taingmo, 26. Toi msar chaumo, 27. Toikcham rimo, 28. Samoli khamo, 29. Bordari rimo.
IV. HAKHUNG WO KHANGMO
30. Phasaktham rimo, 31. Thaingkhauhha rimo, 32. Kendachro rimo, 33. Homapha khamo, 34. Lampra dainggong rimo, 35. Ha tuingmo, 36. Ha kamo, 37. Khoi splehmo. 38. Buraha baa khoimo, 39. Boni rau puing taingmo, 40. Hor thuhnai rau rimo, 41. Saja thuhnai rau rimo, 42. Sipdurga Puing taingmo, 43. Nidra kali Puing taingmo, 44. Khungsroi tau thaihmo, 45. Nouhra ktingmo, 46. Hakho mtai rimo, 47. Maru khikhouh tau thaihmo, 48. Urihkhong tau thaihmo, 49. Tauma ksom rimo, 50. Sanja broi rau rimo, 51. Nouhsuhma mtaii rimo, 52. Hathai kchu rimo, 53. Mai basamo, 54. Hazar tau thaihmo, 55. Broi rau samung maingmo, 56. Buraha samung maingmo, 57. Ha samung maingmo, 58. Nadaing khoimo, 59. Mthikamo, (Phuja steh thauh) 60. Msih taingmo (Phuja ktor thauh).
V. PARA BAI JATI NI PHUJA RAU
61. Para kerrmo, 62. Ha moi taingmo, 63. Basi Phuja.
Joma wo Satwa (Sangsari) Phuja mmung bangmo khe Mung-63 ka ou. Bru jati le ' Soijo Bongsi Mala dora sei. ' Bini ortho khe Sal ni gusti, bini bsa rau, ktouh (gorna) wo mala (Lkoih) kaingnai rau hingmo sei. Kong khlum ya, ktau ye pho nai ya rau sei. Bose bo Sangsari (Satwa) wo le kong ye khlum ou.Tmang mi? Satwa le Bru ni dormo ya. Bru no krori yauhmo bai nosto khe yauhsabimo sristi sei. Bru jati no pho Isor sristi jormo hoihkhlaimo keha sei. Ongmo dei Bru ni kau, kaingmung, Bru ni Niti bai achar rau pho sasauh banai lamo ong ya. Ongmbauh wo Kaubru pho Isor mchi ou, bru ni kaingmalai Isor rimo dei yo se Isor khakchang ou. Khumtuh bai Khumchauh chung kai ye mbar se pahha khumchauh bar tong singkhe khumtuh le tma ni makai phi? Butloi skmoih khauh ye khumchauh no sroh kai na. Sei abo dei Bru ongtong ye Bru ni kau, Bru ni kaingmung akhe Bru ni achar bai se Isor no toi ya singkhe abo jati le skmoih khoi pho mmangna kroi. Sei abo dei no tauh wo pho jati songha kma tongnai le spo? Bru jati sei. Sasauh ni jati ni Adim dormo bai niti (Ancesstral Eternal Faith and Traditional Culture) no skma khoi mbauh ye se jati le kma ou. Swami Vivekananda le bre khe sa phi? "Lose of Ancesstral Etenal Faith is Lose of Culture, Lose of Culture is Lose of Identity, Lose of Identity is Lose of Nation. Lose of Nation is Lose of Everythings." hing ye sa ou. Bo ni kautma pura yauhgu wo tauhsa mchiri ye sasouh ni chong nai. Ang khnamo bai simo dei jora wo. ***************