SANGGAI DUNANGMA

WAKHOM BAI NABAK

CHONDROHA

DUNGKA

Bokhouh

BRU INSPIRATIONAL WORD

Zodin Toimoy > Kau Bru Readers and Writers
OUTLOOK - I
SINGLI{JIBON} NI YAMCHI LAHBROI
(Connectivity of Four Walls of Life)
Masing ni jwo hahsing thang phi gra ha ba, hor wo khrangbu jirmo khorang bai tal kpi tola msoi houhnang huhsong wo chore ye houngmo khorang se khunju wo hah dei hah dei ong matong phi sio lei! Aichu Taula khuha ksih khe "apa burah nai ni thanng sna" hing ye msala mpha no hneh ye "tauhsa ai gra thou Akula" hing ye mpha yachauhmo no daidi airi slah mai ya ye mpha bahcha ya khosni nouhkhla 'urima ha' pal rao khauh ya khosni khauh ye madul du ye burah nai dei nai dei tau kau yag nai madul dumo ni jora ong tong phi ha. Blong mkhaih phi pho hakpeih-kpah, ruwaih-thamphoi rao bu kroih pai ha sori nari thangsa ye, houh ni samung sli raobu pai phi ha khe "tini le mphu mkhaihmo rao se bo soi rao bai ma rtuh gra nai, moi kroi ong thaih ha" hing ye khaphang wo choungmo ni somoi souhphai phi tong ha. Mma ongnai pho "areing tongmo ni slai le" hing ye kutai ktung kchih kchah no ru ye masing jwo klauma msa rao kchang ye thu mai ya ong yag nai no kri ye nouhkhla maikta phraingmo wanda klau bai tau mruh dei mruh dei boki tauh ye tong phi ou. Saroi ong khe mpha moi rtuh ni thangmo no mkoih lau sau lai ye thaihthauhther no "kuku papa mphu mai de mai bi noh?" hing ye msa rao swunglaimo no mma pho khauhkhlu theihmo no bathauh ye khunju kai ye msai mphu maibi yag nai asamo khaphang bai mnoisluh khe khna ye tongmo ni somoi sei. Thagur raimo ni somoi, masing saltung, barsa ongmo rao pho kthang tongmo muilio sirimo aitiar se ong ye tong phi ou; sapheih mai yag nai kroi.
EPISTEMOLOGICAL STATEMENT
Mnusu ni tongmung-chamung wo krung rao samo le manoi mungbroi klaising ye tong mi hing ye sa ou. Abo mungbroi no yamchi lahbroi dei khe pho sa yag phi ou, bo rao khe - i) social dimension (lugo-proja tongmung), ii) economic dimension (tangchamo-songnungmo), iii) political dimension (para khachamo), bai iv) religious dimension (dormo lamo) rao sei. Bo manoi mungbroi se mnusu no krokhloh ye nouh ni yamchi lahbroi dei khe ye toing yag ou. Yamchi lahha krai pho mnusu ni tongmung gulma ong thang mai mi hing ye sa yag ou.
BRU AND FOUR WALLS: PAST AND PRESENT
Chini Bru jati wo bo yamchi lahbroima kaham khe de dumphung de toing yag kho? hing mo jejon ni khaphang ou tong mai khe ham nai. Ake chini Bru ni tongmung, tangchamo-sungnungmo, parakhachamo, dormo lamo rao no pho nai ha sing khe bo yamchi lahbroima krunglai ya ongmo nuh mai nai. Ake mchoi-mchu sungni juk ou tongmung (social life) no nai khe nouhkchu-nouhskang berai lai ye, moi-thai ri/hoih chalai ye mile lai ye tonglai ou. Bo ni mser wo msa bai msa maidu seihlai ye bulaimo no khanang ye mma bai mma gbahlai ye baikhrehri lai ye (sarai lai ye) thangmo tong ou. Bo mang thauh ya, sauh kching sauh waihthaih lai ye, sauh kching sauh makrilaimo pho no tong ou. Sisi kmai bai mangjai kmai, bura ni kauthai maipai tongnai rao no makrimo bauhha tong phi ou. Tangchamo lama wo pho kanggal ni kanggal huhba hau cha ye sauhni houhphaiti le tangkhouh ye chapai tong ou. Dormo pho aichu bahcha khe rungtuh mairong khlumsa ye Mainouhma no mane ye tong ou (tre tre mtai no pho mane ou). Tma hing khe, parakhachamo (political life) wo houhgra ni kau lalai ya ongmo bai para ni tuithenai rao ni kau lalai ya ye kati sahka khi khui phi nai tong phi ou. Bo dei ong dei ong dei no para ktor ongslah mai ya bai sekhouh pai ye je blong kra no rtuh pai thang ou. Ortho khe, ake ni chini Bru ni tongmung ou bo yamchi lahbroima krunglai ya ye kauhkhrai tongnai tong mse klai yo.
Askal ni purthimbi churuh churuh ongthang mo ou sisi kmai bai sarailaimo le kroihruh kroihruh ongthang ha Bru jati ou pho. Bo dei khe ong thangmo ni ortho le askal purthimbi ou rangkhau poicha (economic) ni khemotar tor thang thing pho ong mai ou. Chini bru khade kanggal klaimo nching ye tini souhphai ye kakhouh lamai ya kho ong ye tong phi khou. Je purthimbi ni nouhbar sihmo ruh ou 'ka thou ka ya thou, rung thou rung ya thou, cha thou cha ya thou' gboing matong phi gra ha. Bo dei khe ye purthimbi ni nouhbar ruh ou chungno sophreh ye toing yag thing yo chini jati ni yamchi lahbroi no krunglairi slah ya bai krunglairi yag nai khemotar kroi ong ye tong ou. Rangkhau poicha khatungmo ni bauh wo beingno phil mo rao, khaumo rao, bulaimo rao tongsa phi tong ha. Chini jati ni lekha krung kmai rao pho rangkhau-pocha no naisur ye khaphang babe pai ye tong ou (nouhkhong houhkhong tong phi khe nang phi ou). Bo dei khe chini economic yamchi no snam/rauhri ni hing ye choungthaih thing yo tre yamchi lahtham no isa khe slah ya ong thang ni makri khruh phi ou. Askal ou chini Bru ni social life (tongmung akol) no chihpheih ye naiha sing khe, mma-mpha no baumo rao, houhgra jagra no man toingmo rao/kaulamo rao kroi ong thang ha. Nouhkchu-nouhskang berai lai ye moi-thai khau hoihlaimo rao chini bru jati ou pho nuh yag nai kom ong thang ha. Parakhachamo lama ou pho para ni tuithenai rao ni kau mane ya ongmo thauh ya ye tuithenai rao pho usom no maiya cha ya mani rang mai yag naima no rtuh ye proja ni rang seihcha ni sleh ya gbangma tongsa phai ha. Akhe dormo lamo pho ake ni mtai no manemo ni khaphang - krimo bai man toingmo khaphang - bai dormo pho tui thaih si ya. Je beingni blah dei khe ye polaha lalai ye tong ou. Mtai no bu mane souh phi ya, Isor kthang no pho no mane souh phi ya ye tong pai ou. Khristian dormo lanai rao pho Khristian ni tongmung kaham bai mondoli ni 'tangmungma', 'rimungma' no jromsoi ye tangsouh ye risouh mainai gbang kroi. Tre tre dormo lanai rao pho dormo ni rti dei khe tongmai nai gbang kroi ongsa ye tong ha. Bo dei ong thing yo keha ni mtai bai Isor ni asirbat pho kplung chung mai ya.
TASK AHEAD: METHODOLOGICAL QUEST
Ake bai askal ni chini Bru ni tongmung no nai ye yamchi lahbroima krunglai ya ye kraipai tongmo chung nuh mai nai. Jesuhha paka dalam khah ye tong phi pho chini society (jati) manang ni tongmung, tangchamung, parakhachamung, dormo lamung kaham khe tuisa ye krunglairimo ong ya khe asirbat yarung suh mai ya. Are ong thing yo tauh wo chini Bru ni krung-kmai rao ni pocha le behtha sli ou. Rangkhau-poicha mangno rtuh slah yag nai jwo ong si ya (askal purthimbi ni hingmung wo economic power tor phi pho) chini jati ni khe ye yamchi krauh-kaham snam lai yag nai nang thang ha.
22 October at 23:39 · P

TAUMRING=QUAIL

PHORPHORI=FLAG

BARAI

BRU NI CHARNOUH

JATI NI HAMPANDA

Skang ther uo kchu uo tong nai ISOR no khakchang mo sa uo.bo Article soi yauh nai somoing bai jo kaham ri mo bai sori nari kaham khe toing moni bauh uo.Akhe joto Bru jati groingnang rau no pal saing ye siri ni mchu phi uo tma hing khe,Bo Article ang soimo kauthai pura ongsouh ya bai kauthai ktha ya tong mo rau no mchi ye pore mai yauh nai ni khe pal saing phi ja uo.Ang rung ya pho Siya pho jati no maiya chaye  sasu de unoti ong mai nu hing ye bo Article bara ha khe soi ja msei.Krung kmai rau soi mo ong khe tauh sa khna thau nai sei arpho rung ya pho si ya pho je mai mo ni jora uo ,jati ni khe hampanda sa de ong mai nu hing ye soi ja mi sei.
Taingsing yaphang uo le Bru Jati pho Raja ksung ksung ongsa bi ye Ha tui tong nai rau sei.Ung phi tong mo se tauh ni somoing uo le being ni jati bai ‘Isor  snam maiya Jati ‘hing ye kau mchrau mnoi phi toing yauh nang mi!Bru jati ni tong mung khe bu norom se soitan.Kaham poto salai phrung lai phi bu sauh kching sauh sauhkate lai thauh phi ya mang kate lai khauh phi thang mo ni kau no.Being ni jati cha chuh thang mo no bu snung yauh nai ma khaphang uo se pa yakho ong tong khe;chung ba bo bre poto ong lai phi yauh nai ha la?Being ni jati rau le kau kaham phrung lai se;purthim tong mung no ruphreh ye,tongmung chamung kaingmung  chum mung slai ye,bo purthim ching se sorgo kchoha lai yauh na.phai di chong lai nai sra sna.chung chong lai yauh nai ma khe bu bo dei ong sing khe..
1. DORMO NI LAMA UO:-
       Chini jati hampanda mai ya ong tong mo le chong ye nai khe chung dormo lamo se thih kroi ung tong mi.Hindu dormo puse nai ha pho pura khe khathoi souh phi mai ya ,kristian ong nai ha pho no pura ong souh mai ya,Alla dormo lanai ha pho hei bodei se ong tong lai kho mi.kristian rau ni bible kthar uo le bo dei khe sa yauh mo tong uo,’kchang khe bu kchang souh khauh thang yauh nai tung khe bu tung souh khauh thang yauh nai’ hing ye.Dormo thang ha khe tui lai mai ya ni bauh no jati kau bauh ha pho ong lai mai ya ong tong mo le.
Buktui dormo no tui lai khe chini jati ni bauh ba hampanda mai no hing ye chong lai nai rana.tauh uo chung tong mo Ha(INDIA) uo khe Hindu dormo lanai ma se gbang thauh.Mkoih bai nai ye nuh mo ni jora uo le mosto gbang ma chomokar khe no nuh uo.Nouhkhong Lauhkhong chamo uo pho chomokar khe no ong uo.Lekha krung pho no bang sei.Gari Gura bai Paka Dualam pikhau ye mkoih kplil ye no tong uo.Are ong pho brau ni phola khauh nai khe kthoi sei thang mo lama khauh bai le lam snam nang ya.Alla,Bhudo dormo no khathoi nai rau pho purthim tong ksungha uo le cha chuh ye jemoni tong thau chathau khe tong mai uo.himba brau ni phola thangmo lama khauh bai le sder phai mo kroi himba thoi mo lama khauh bai se sampha kuh mo bang uo.bo purthimbi uo jesuh tongthau chathau khe don sompoti tuke pai mai ya ong tong pho brau ni pho la le kthoi sei.himba don sompoti le khnang phuh le nung bai le thang mai ya.
Khristian dormo khathoi nai rau no chong nai sing khe,bo purthim bi pikau ye tong nai ma uo Rastro ktor ktor America,England,German,etc.rau le khristian Dormo no la ye khathoi nai rau seiBo ha o tong nai rau dei khe Raijo groingnang khe ong nai ma bo bobe purthim uo kroi hing mai uo.Russia, China ,Japan rau le chaphi pho rang khau poicha se sauhkphil tong phi pho America Isor kthang no khathoi nai rau no le souh mai ya.
Chini jati chong nai lai phi rana.jati no maya chaye samung raisa lai phi pho no samung se chasouh ri mai ya bulk ha se thang ye thauh khauh phi thang uo.Ake phuh jati no khasa ye Singgrauh(Blongbrouh houhgra) bahcha nai rau pho pura khe souh nang mai ya.Tauh askali ni Blongbrouh rau no bu kauthaih buthaih se khui yauh uo.Politics lama uo hing nai rau bu keha pho chari souh ye tang mai nai kroi.tma poto ong yauh nai hala hing yauh nai se khroh.bo ni ortho le Isor kthang no la ya ni bauh se mungha samung tang pho pura ong souh ya ong tong mo le.Isor kthang no kri mo bai baju mo se buri yaphang le.Are ong bauh uo takhu sormoih rau chini jati ha klai ye mmuh kha mai ya ong tong mo le Isor kthang no mai yak ho ni se ong khna hing ye machong uo.Arung mi phai di Isor kthang no rom ye khathoi ye baju lai sna takhu mkhu rau.
1.SNUNG MO LAMA UO:-
       Skam jati,waingsa jati rau no nai ye nai ra di.Brau nouhkhong houhkhong  cha ye paka dualam khah ye Gari gura pikhau ye thang mo le tma ong bauh hing khe.Ang sauh keha chong ye buju mai mo le LEKHA snung moni lama uo sauhthaih moni bauh se hing ye machong uo.Nung kla/broi rau le beng dei sauhkchauh chu bai tor bai ong phi ya pho nini rungmo simo se B.A .,M.A., ong tong nang sing khe nung no keha pho naikhlai nuh yak he ong mai ya akhe nung no khatung ye tong nai mase loikhio se ong nai.Chini jati o se Jodi  I.A.S. Officer,Doctor, rau gbangma khe ong tong khe spo chung no BRU mnam hing ye sa tong mai no.Abo se tauh chin jati uo gbang le hing ya B.A. jora ong nai ma se khrouh khol 20 pho kani se rauh tong khou.bo dei ong bauh de ong phiha chung no ba beng bai jobori tola khe nai yauh phi ha hing machong uo.
Mchoi mchu song kaurkeh sa khui nang mo,BRAIHA bai BRU JATI malai phuh se BRU jati le chayauh nai tong uo , hing ye sa khui nang mo kau le ang khup khe chong nai mi betha kau kthu sei bo  kau sa khui nang yauh mo le.Bo  BRAIHA  jati bai ba bro uo malai yauh nai hala.buktoi haphong uo,buktui toibu uo tong nang mi bo BRAIHA   ba.buktui deso ba tong ha tang!!America uo bu Sai bai Necro rau se tong uo khe,England uo bu Sai sroh se khe,China raijo bu chinies sroh se,Japan bu Japanies  sroh se brai ha tong mo raijo ba mtoi uo so ong phi hala .spo si no?bo buktui deso uo thng ye malai phi yauh nai hala.
Takhu mkhu rau bongso sariau rau BRAIHA le nung dei ang dei khe mkoih konoi yakktouh kongnoi khunju lah noi khe ong nai ma se ong ya na.BRAIHA hing mo le mnusu le ongya takhu rau,mnusu no sayauh mi le ong ya,ake phuh chini mchoi mchu sa khui nang mo BRAIHA hing mo le LEKHA no sei.Bo LEKHA bai malai ye chung pho LEKHA rung sing khe  chini jati pho cha mai nai sei hing ye kau saye kchaih khui nang yauh msei.Beingni jati ch chuh thsng mo pho bo LEKHA rung mbauh sei.Skam,waingsa pho lekha rung ya rau le hei chung dei being nil thing se yauhgu ong ye sleng klai pai ye macha pai tong uo.
Kau uo BRAIHA se brouh mnusu ong phi nang pho .je krungha raijo ni thing phai ye tauh chung tong mo TRIPURA,MIZORAM ASSAM .uo phai ye malai phai phi nang pho bre khe askasa uo bre khe cha ri hoih mai ni.Isor ongnai ni khomata bai yak he cha ri ni se mai ya.chini jati uo B.A. kanai se khrouh khol pho kaya ong tong sing khe bre khe cha ni pho mai ni.
Being ni jati computer bai samung tang tong thing uo, chini jati khe le bosi pai ye bosi kta souh phai khe DA kta pai ye  daphong kta slai mo bai se ong phi tong kho khe.askal ni purthim khano borsi khrung ai riye tang tong pho borsi airi mai ni krauh ma sei.O aini takhu rau bodei bai le chini jati hampanda mai ni le rauh thaih ha lei.phai di chung pho LEKHA no sauh thaih ye snung sra sna.BRAIHA  bai malai phuh se chini jati le chanai hing ye sayauh mo no si ye sauhthai lai sna bongso rau.
      3.KAU BAUH HA KHE MAIYA ONG LAI YE:-
Chini jati hampanda mai ni khe Kau bauh ha khe  Maiya ong lai  pho ong lai ni nag uo.Chini jati ni kau saya khosning being ni kau se skang salai ra ha sing khe.Beng ni jati rau le aro le arkhe se ong thang ha pho hing ye khna khe being le jati bang mo sning se mchru mchru khe thang lai ye nang khruh yauh nai de nang khakchang khruh lai yauh nai de nang wana khruh lai yauh nai de nang khe ong lai mai uo.chini jati khe bu being bai jemai mo khatung khamreh khe toing lai yauh pho khasa lai ni si ya.tong thou aini brem jati bu mai soing ya tang je tong rung ya ma le thoi pho tong tho hing se tong uo spo cha cha ya si ni chong ya mani se tongrungya ma le thoi tho se hing lai tong uo.thang ye nang khruh lai ni le ujangna sei khupor jora se lani mchu lai yak he se ong lai ye tong mi chini jati le.
Chini jati pho kaham uo bu chasmai lai ye hamya uo bu nang khruh lai mai khe jati hampanda le mai nai sei.Jething jaga uo tong pho ang le bru sei hing ye chung tong lai khe ,ang Mizoram uo tong mi hing ye Tripura tong nai no sning ya ye naisleh mdei khe tong khe,ang Assam uo tong mi hing ye Tripura ni brouh rau dei hing tong khe chung ba bre khe hampanda ba mai lai mo sal tong sning takhu sormoih rau.arung mi siyauh nai ma le ang le jething tong pho BRU sei hing ye si lai ni chong ni nang ha takhu rau.
Tre kau thai ha ,being ni jati rau le kau uo skam ong ba chakma ong ba je pho ong tho being le jething jaga uo thang pho nijer ni jati ni kau no se skang sa khouh ye kauma porichoi salai thang uo.Chini jati le nai nai ha sing khe mkha sa sung ha he matong uo.tma hing khe Mizoram uo pho thang di kauskam yak he sa ya,Assam uo pho thang di Assames kau yak he sa ya khe se ong pai ye tong uo.chini nijer ni kau no sakhouh lai yauh nai se betha khe brom kroi khe man kroi khe ong yauh lai pai uo chini jati le.Arung mi jati kma mo mungha le sasauh ni kau no dam riya ye sani lachi lai mo ong bauh sei .Arung mi takhu sormoih tong nai rau phai lai di tauh le jan ni jati kau no salai ye kauma porichoi rilai na.
Trek au khuha khe chung tauh le siyauh nai nang ha chini mmung pha lai mo pho nijer ni jati ni mmung khe phalai sra na .sasauh ni jati ni mmung se pha ya khe bole BRU sei hing ye si mai ya ong lai mai uo.jai no tuisa lai ni khe mmung phamo uo  chini jati ni mmung khe ph alai ni nang uo..
           4.BIHIH MSAI LALAI MO:-
  Chini jati ni le customary law rau bu khasah khanang khe kroi,bihih msai lalai mo rau uo pho mosto agare ma khe khau kchoi lai uo keha keha kai lai ni khe akhan ni khe salai ni nang lai thang uo.Ake ni din somoing rau dei khe Mma mpha khasouh ye kai lai mo rau dei bu ong lai si ya ba.Tauh askal le sihkhla bai sihkhla khasouh lai khe mma mpha khsouh ya pho arse lalai thang mo ong thang mai bauh.khauh ha chomg khe khakchang sungha khe no matong phi uo tma hing khe samung ktha ya bai gothe ya mano le bera khui phi ye samung kaham bai gothe mo no khosa ye la mi bauh ye.
Tauh askal ni purthim bi le ake ni dei ya ong ye slai thang ha ,hei abo dei khe no being ni jati le jati ni khaphang no tuisa lai ye bihih msai lalai yauh nai ma ni kau kma rau pho pulpit(Isor kau sathai) rau uo bahcha se phrung khlai lai pai thang ha.Sasauh ni jati no laye nouhkhong kha lai yauh nai ma kau rau se phrung lai ha being ni jati rau le.Chini jati khe bu besih bauh ye Broi rau being ni jati no lanai bang uo.tma being ni jati de sa kla pho hamkuh mklai tang.sakhe bu chaya sasauh no naisleh ye kaseh ye toing yauh mo sasauh ni stur skam rau no laye msa samtouh bam pai ye tong nai ma chini jati uo betha gbang sko .arung mi chung siphai sra lai sna being ni jati le nung no mthoi ni se nai uo nini bumtong ksuh chain se nai uo.aro nung bu mkhrouh se suhoih ri tong khe ba being ba mnoi ha hla.khasi sra sna jati luli rau.Bodei khe ong mo rau no jati ni khaphang bai khe chong hoih nai khe betha khasa sungha khe matong uo.are hing pho tauh askal le khasi sa pai ha bo no nai ye betha khe khakchang matong uo.
      5.KAINGMUNG CHUM MUNG UO:-
Tauh askal uo besi bauh khe kaing mung chum mung  uo nai nai mi ,tma poto ong phi  thang hala hing ye waiha waiha le chong mathang uo.jemoni singyoih bai waisih hoih yauh mdei mang khe ong nai ma rau, kurma mthoih laye waisih hoih yauh mdei ong nai ma rau, Harpeih kapheih ye kasning khuinang yauh mdei ong nai ma rau bang thang mi nai ye pho se ang le imang khe nuh si uo.dam chu/mrouh phi thang mo khe le abo buktoi risroi dauh dauh ong nai ma se mrouh kuh phi uo dam sung nai khe  Rs 1000 rau ni kom se bang thaih ya.Arung mi chong ye nai khe purthim ni tong mung le chu le thang mno ong ha.
Ake ni chum mung thu mung no naikhlai nai khe juda ong mo le habai nouhkha dei khe se matong khauh ha,ake le rinai bai risa bai khe chum ye thu ye tong khe naithau nang mo groing tong nang mo.Raja msa de se mahing khauh uo.dam rau no sulai nai pho dam pho chongha hase khe mai mo rau sei.Arung mi purthim bi slai thangha ba tongmung thumung chamung pho slai yauh nai nang mo nou.Are hing pho nini msauh bai mchang mo nini nouhkhong bai ktha moni jora uo tong lai ni nang ha bongso sormoih rau.
Kla rau pho ake ni somoing  ni duti rau kaing ye ,Broi rau pho Ake ni Rinai rau kaing ye Risa rau soih tong khe nai le naithau ma no,are hing pho juk slai thang ha ba juh le chum ye thuye ka tong mai ya pho no og khna ,are hing pho somoing bai jo  uo ni jora le chini kaing mung thumung  no le bera ya ye tong lain a hing ye kchaih ni mchu ja uo bongso rau no.duti kaing yauh nai lachi ya mani broi rau pho rnai kaing mo no lachi ya mani risa soih mo no lachiya ye biskang ya pri se lai sra sna bongso rau.
                        Sayauh nai kau kma le gbang ma sei sasning horsning sa pho pai ya.jati no maiya ong ye jati hampanda ong yauh nai ni khe le kaukma le thauh mi hing pho kroi,chini jati le soimo khahmo khe tuisa toing ni bu  kroi khe  je samo suh no se khaphang uo chu ye khna mo sing se mkha uo maichu dei khe chu ye toing lain a takhu rau.
Arung mi thauh souh mo uo jati no kau kchaih mchu mo le DORMO thang ha tui lai ye SNUNG MO LAMA uo sauthaih lai ye JATI NO MAIYA chalai ye BIHIH MSAI lalai mo bu sasauh ni jati no laye KAINGMUNG CHUM MUNG THUMUNG no bu jati ni no kaing chum ong ye khaphang no bu KAUBAUH HA ong lai ye bo purthim paiya hani jora uo khakchang khusi khe tong lai  na  hing ye kau kchaih ja uo aini jati groingnang rau no.

Soinai ha:-Zothanpara Molshoy ,B.A.
Relief Department ,MBIDM.
General Head quarter.

Kautma kaham bthaima rau

Zodin Toimoy>‎Bru Vrao(Bru Article)BRU NI KHORANGTRADITIONAL BRU FAMILY SETTING:Ake nching ye chini Bru le msa chla thaithauh ni nouhkhong wo se mma-mpha (burchuh-bura) rao le tong ou. Are ong thing yo de ong phi nang pho si ya, msa thaithauh no le tre tremsa houhgra rao ni slai pho chini Bru mma-mpha rao maya chamo barekuh ou. Msa houhgra rao le bihih msai la ha sing khe chorai baihkhlai ye nouhkhong kha pai ye mathanng ou. Tma hing khe msa chla thaithauh rao le chorai khe tong ni nang ya mani mma-mpha bai pal khe ye bihih la thanng phuh ou pho tong mai ou. Bo dei khe ye chini Bru ni nouhkhong le ake nching ye ongsa ye phai ou.PARADIGM SHIFT:Mma-mpha bai msa rao ni kchar ou maya bai khakrunglai ye ake phuh ou tongmo askal purthimbi (kuili juk) ou le kroih ruhkroih ruh ong ye phai ha. Bo biaji le chini Bru ou ongkuh khna do hing ye pho machoung phi ou. Askal ou sorkhari rao kha de DEVELOPMENT ni baoh panda ou SCHEME gbangma khuikhlai ri ye toing ou. Mahatma Gandhi National Rural Employment Guarantee Scheme (MNREGS) rao central nching ye chung pho thuh pai ye tong ou. Abo thauh phi ya khou, Mizoram wo tongnai rao le New Land Used Policy (NLUP) hing ye Mizoram sorkhari haba lamo bai brouh bauhha le rangkhau poicha rao pho mai pai ye tong ou. Tre khauhha khe ye choungnai khe MNREGS mai yag nai khe nouhkhong chorai baihkhlai ni nang ou, NLUP pho no are nou.Are ong mi chini Bru ou mma-mpha no bera pai ye chorai baihkhlai ye MNREGS, NLUP mai ni mchumo ni baoh ou thanng pai ou. Zaga bauhha wo le MNREGS, NLUP seihlai ye mma-msa gbahlai ye tongnai pho tong pai ou. Akhe, msa rao mang pho thauh ya, mma-mpha rao pho msa rao bai pal tongkhe abo sorkhari ni maimarma mai ya hing ye si mi chorai tong yag nai yakrauh ong ye tong pai ou. Bo dei khe ye chini jati ou askal purthimbi ou tong pai mi baoh ye MMA-MPHA NO MAYA ONGMO, MSA-MTOI NO MAYA ONGMO pho kome sa ye phai nang khna do hing ye machoung phi ou.BUILDING NEW BRU?Bru jati manang ni tongmung-chamung, nouhkhong khachamo joto no snam yag nai nang ha. Tma hing khe, "jati no snam ni hing ye choungmo ou buktoi souh ye, tma lama dei khe sosa ni choung tong?" hingmo no skang ther ou uaingsouh sau yag nai nang nai. Bru jati kta banang yag nai nibaohpanda ou keha ni samung ya, sauhhung khe snam mai yag nai pho ong ya, chung joto se nang ou. Chini Bru jati no snam yag nai ni khe ye samung skang nangmo ang choung maimo le:1. Replacing Value System (Muilio no slai yag nai):Ake phuh ou chini Bru rao kchu keh naimo le mairbam ktor song mainai rao no, tangmainai-tuimainai rao no sei. Tma hing khe askal ni Bru rao le rangkhau-poichatongnai, gnang-gristi ongnai rao no sei. Brouh ham phi ya pho gnang ong gra ha sing khe abo brouh no le man matoing ou. Are ong thing yo jejon pho mai-mui mai yag nai ni slai le rangkhau-poichamai yag nai ni khe ye sauhthaih lai pai ou. Brouh bauhha le rang maini mchumo ni baoh ou being ni manoi rao khau ye, being ni rang rao khau ye, samung hamya tang pai ye thang ou. Are ong mi chini Bru jati ni mkhang nosto ong ye thang ha. Phai di, manoi muilio hing ye chung choungmo no slai lai na. Lekha krung rao no ktor khe nailai na, akol kaham no khabai lai na, samung thik khe tangnai rao no kchu khe nai na,quantity ya mani quality no khabai lai na.2. Brouh Dormo ong lai na:Brouh dormo hing khe phola ni brouh hingmo ni kautma ong ya, akol kaham tui ye samung kaham no tang ni mchu lai yag nai hingmo ni sei. Being imang kha ye tong phuh rao ou nangkhruh yag nai rao, khuktoi-khukchang sa lai yag nai, being gbahlai ye bulai ye tong phuh ou pho mthanai ong yag nai nang ou. Bro le Hindu, Muslim, Kristian hing yag nai kroi. jejon se akol kaham tui ye tong ha khe brouh dormo ong mai ou. Bo no khabai ye ong ni choung ha khe jati kta chung banang mai ba ndo!3. Mkha kuar:Mka steh choungmo bai le haba ka mai ya. Akhe, purthimbi lesauh ni para mang ong ya hing ye si ye choung mai yag nai nang ou. Sauh ni para wo mang kauktor sa ye raja chatong mai phi pho being ni para wo le kchem ong mai ou. Are ong mi chini khaphang choungmo no je chung para maimo dei yokuar khe ye tui lai na. Askal purthimbi ou being ni jati rao haba kamo rao, chini jati ou askal purthimbi samung tangmo rao no chung choung ye haba la yag nai nang ha. Snungnai/satro rao ni baohpanda ou le "pass khe cho ha" hingmo ideology le khui yag nai nang ha. Competition ni mkha no tui ye "TO BE NO. 1" ong yag nai choung lai na.

BRU RAU BREKHE GONA NAISAU

Zodin Toimoy>‎Bru Vrao(Bru Article)TRENDS OF INFORMATION TECHNOLOGY IN BRU SOCIETYKAHTHI-TECH: Ake phuh le chini mma-mpha sung porbaso wo thanng khe, brao phai yag nai hing ye kchaih khuinang thangmo sal ou souhphai ya ong khe dokalama mkhrouh wo kahthi mdu khasoing ye horr bai sau lai ou. Kahthi se nouhsing wo klaingsoing ye thang khe porbaso thanngnai rao daidi phai nai hing ye khakchang khusi khe ye tongsau lai ou. Tma hing khe, kahthi se nouhsing ong ya mani, warah wo krai thang khe daidi phai nai ya hing ye wana ye khathangmo bare tong ou.

DIGI-TECH: Askal purthimbi wo le khupor rilaimo (information technology) ham ye thang thing yo, brouh bauhha le kahthi sau ye nai mi hingmo rao le imang se ong pai yag tong khna. Phone, internet rao souhphai ye thang thing yo khupor rilai ni klaima khe ye ong thang ha. Chini Bru wo pho bodei khe ye information technology haba ka ye thangmo nuh thing yo khakchang ye matong phi ou.Ake ni somoi, kahthi-tech ou le porbaso baihkhouhnai rao pho nouh wo daidi tre pherau yag nai do ye, nouh khathang pai tong ou. Jokhon nouh ni yakamha hinng thanng khe nouhbrouh rao ni khorang le khna mai si ya. "Akula, ang chokleih bandi pai tuibi nai douh" hingmo se bini thauhmo kau ong nang ha. Lama wo msa-tauleing tong de tongsau no hing ye khaphang choungmo bai kri dei kri dei khe ye hinng ye, ruaih-thamphoi khauh yag nai da yak tui khauh ye matong ou. Tuisa kchangtor souh khe saja cha yag nai hing ye bihih bai mai chu hoih yagmo no tuikhlai ye bermai awaingtru songmo chu hoih yagmo bai cha ye tre hinngsa phi ha. Bo thanng ni hingmo para souh yag nai sal tham-sal broi nang thing yo being ni para wo thwu yag nai rao nang phi mo bai"tre tal dei ya le nouhsouh mai nai ya" hing ye khaphang dugu nang ye choungpheih ye tong ou. Beingni para wo horha thwu yag nai nang mi baoh ye nangruai ka ye daidi airi ye thanng ni mchu thing yo thwu muhtroi thang ya ye taula khuha ksih khe bokkcha kha ye hinng phi ha. Saluh ong khe bazaar souh hoing ye som, thamso, napih, bermai, bsa rao ni chokleih chuha pai ye pherau ha. Jang bini bsa rao mkoih lausu ye, "brephuh apa ba phai no sa do, chung chokleih kchaihmo ba pau de thang no tang no" hing ye salai tong phuh ou, mma pho msai no khathang mi hing ye le sarauh ya, msa rao no, "kahthi dokalam wo khasoing ye sau lai nai gra di, daidi de souhphai no" hing ye thol phi ou. Sau ye nouhsing klaisoing thang ha sing khe chreih grum ye mpha no naisau pai tong ou.Bo dei khe ye khathangmo bare ye nouhkhong pho tresa maya chalai ye, bihih bai msai ni kchar wo maya tre bare ye, msa bai mpha ni kchar wo pho maya gbau phi ou. Nouhkhong krauh, gbomha ong lai ou. Askal ou le porbaso thanngnai rao no khathangmo rao, thanngnai rao pho nouh no asuh khathangmo kom ong pai ye thang pai ha. Phone raobai salai ye, msa rao kchaihmo manoi rao pho tuinang ni si yaye phone bai "abo manoi le kroi" hing ye sa ye yak bukcha bai nouh wo pherau ye bihih msa rao ni panda mungha pho tuinang ya tong pai ou. Maya asuh bare mai ya. Ake ou le "je mungha suh le tuinang yag nai nang ou" hingmo khaphang tong mi baoh ye brao kchaihmo mai phi ya pho, sol nang nang rao le tuinang ri ou.Tma hing khe, bo information slai sa slai sa ongmo bai ta philyag di takhu! Nini bihih, msa rao no houhpung-khapung, khakchang-khusikhe ye toing di.....