NAITUH DI

BRU LE SPO PHI(WHO ARE BRU)

SPO PHI BRU
BRU le Jati keha, kungthai bara sei. Bru hingmo ni ortho khe
B=Brouh Jati keha, (A Tribe of Man)
R=Raja ni Gusti (Family of King)
U=Unnoti (Develope/Progress) ong maingmo jati hingmo sei. Sasphai khe Brouh jati keha, Raja ni Gusti, Unnoti ong maingmo, haba ka maingmo jati hingmo sei.

Bru jati le Khotryo (kshatrya) nching ye phaikhlaimo, Soijo bongsi, maladora, Sal ni bsa ktouh lkoih kaingni rau, raja ni gusti sei. Kong pho khlum ya, ktau pho nai ya rau sei.

Khotryo nching ye phaikhlainai jati rau je sisouhmo ni jora wo khe bo
1. Bru,
2. Ushoy,
3. Jomatia,
4. Debbarma,
5. Tripura,
6. Koloi,
7. Rupini,
8. Bodo (boro/Kasar),

bo rau sei. Tre pho tong nai. Bo rau khe Dormo bai niti pho, kaingmo chumo, akhe kau samo rau pho gbang juda onglai ya. Solaimo bang ou, akhe kau pho mchilaimo bang ou.

II. REANG YA BRU SEI:
Bru no Reang hing yauhmo abo le sikromo ni tate wo sorkhar wo record ong thang msei. Hingba, Bru le Reang ya. Reang le Bru ni panji ni msing yo keha sei. Bru ni panji mmung rau khe:
1. Molshoy,
2. Meska,
3. Msha,
4. Apeto,
5. Chorkhy,
6. Raikchauh,
7. Chongpreng,
8. Wairem,
9. Nouhkham,
10. Toimoi,
11. Yakcho,
12. Yauhstam,
13. Reang.

Bo rau khe Bru ni panji rau sei. Bru no Reang hing yauhmo ni ortho tungnoi ka ou.
1. Bru ni raja keha bsa tla kroi ye ben bsa no palau lamo sei. Palaumo no khe 'Ril ye ang lamo' hingmo no panji mungha khe ye 'Riyang' hing pha yauhha. Riyang no tauh khe 'Reang' hing ye soi yauh thangha. Bo Reang khe tre raja ni bsa tla kroi khe raja ni bsa khe raja, chudry bsa khe chudry hing ye bung no raja song yauhha. Raja song yauh singkhe bini mmung, Reang Kaingskau hing ye ong thangha.

Bo Reang Kaingskau raja ni amol wo khe Sorkhar hasauh ka ye joing gona tukemo (sensus) somoing yo khe nrau tma jati hing ye sung yauhmo kau khasah mchilai ya ye 'Reang' hing ye sa khe abo no tini krung ye Reang hing ye mmung ong thangha.

2. China ha wo Siyang Toibu tong ou. Abo Siyang toirkung wo tong phuh wo siyang toirkung tongnai rau, siyangha rau hing yauh dei, hing yauh dei Reang hing yauh thang mi hing ye pho sa yauhmo tong ou.

Je ong pho bo sa yauhmo kautma tungnoi nching ye nuhmo dei yo jepho Reang hingmo le Jati ni mmung ya hing ye srai khe si maingha. Akhe bo bai thauh ya, Reang kau ongba Kaureang hing ye kroi. Kaubru hing se tong ou. Tma hing khe kau le jati mmung keha tong khe se kau pho mungha tongmo ba. Bru tongmbauh wo se Kaubru le tong ou. Reang jati hing ye le bo Purthim wo kroi ongmbauh ye se Kaureang or reangkau hing ye le kroi.

III. BRU NI DORMO (BRU INDIGINEOUS FAITH):
Bru ni dormo le Adi nching ye Soito Sonaton Dormo sei.

1. Sonaton ba tma phi?
Sonaton le dormo ni mmung sei. Dormo houhgrathauh, raisamo bai kathauhmo son kroima, omor ni tongmo dormo sei. Raisamo achaimo son tongnaima suh le kathauhmo bai thoimo son pho ma tong phi nai sei. Hmba sonaton le raisamo son pho kroi paithauhmo bai kathauhmo ni son pho kroi bo le omor sei.

Sonaton dormo wo le pheihnaima jinis (Arauh, ganja etc.) gbul ya. Soi, Msu, Bilai, Muhkhra bahaing rau cha ya. Thoi bai phuja pho khe ya. Khumbar barha bai Sonaton Isor keha no se mane ou. Joto jati je Isor snammo sauhni kaingmalai, sauhni kau bai se Isor no reng ou.

Sonaton hingmo ni ortho bthai thaiha, thaiha khe sasphai singkhe
S=Soito no kchaih khe toi di.
O=Omor ni tongmo sei.
N=Niti bai niyom ni yaphang sei.
A=Aing bai dustur no mane di.
T=Thangmung gboima ni lama sei.
O=Ojon bai sauhni odikar no si di,
N=Nini jormo bai omor jaga sei.

2. CHIRNO (Symbol):- SALAMPATA Salampata no KHLUMPHANG pho hing ou. Sorgo Samchury, Thangmo ni mphang, Isor chung no rimo sei. Khlumphang broi bai tla kenoi ka ou. Khuwauh bthai dei ongnai khe bu Tla. Bo khe Isor ni chirno. Paihseh bthai dei ongnai khe broi. Bo khe bu Mainouhma ni chirno rimo sei. Bini ortho khe Isor bai Mainouhma jonom chung bai tong ou hingmo ni soito khamo chirno sei. Bo no sning khe Isor no sningmo sei, bo no se sning ya khe Isor no sning ya nsei.

3. Kaumma (Motto):- 'Soito se krauhthauh
4. Naisuhmo Bthaima (Aims & Objects):

1. Isor siya rau no siri yauhnaima.
2. Isor ni kaukti no splung yauhnaima.
3. Sonaton bai somas no drau ye haba toisa yauhnaima.
4. Maiya bai kaugboi no mthang ye toisa yauhnaima.
5. Sonaton Ha warri yauhnaima.
6. Kluhmo no khosa yauhnai.

Bru Rau Thoi Phuja Khe Thangmo Yarung:

Bru bai tre khotryo nching ye phainai jati rau le pahha se adi yo le Sonaton dormo sei. Khotryo jati mang thauh ya bo Purthim wo joto jati se yaphang phuh le Sonaton dormo no se pahha toi pai ye tong ou. Juk bai somoing ruh wo mnusu yerkhlai phai dei no tongmo ksaih ye thangha. Abo dei no jati bai dormo wo pho bdeih gbangma mkhaih ye thang msei. Yaphang phuh le jati pho bang ya dormo pho Sonaton mungha chouh sei.

Bru le khotryo jati ni phaimo sei. Bo khotryo jati rau thoi phuja (roktoboli/blood sucrifise) khe thangmo ni kautma khe bo dei sei.

Juk ni mmung
1. Adi,
2. Soito,
3. Treta,
4. Duwapor,
5. Koily,
6. Gurkoily,
7. Goiranggo Kolky

bo dei khe ye tong ou. Soito juk wo Khotryo raja, Kaitobirjo Orjun hing yauhnai tong ou. Bini amol wo khe Surobi Msuma no seihlai ye Jomadugni Moni no ron khe ye Khtryo raja khe mthoi khoiha. Jomadugni Moni sap rinangmo khe,

"Ang Moni no dongso khe dei, ang dei, ang dei ongnai Moni jormo ong ye, nrau no toikhouhphai ya ksungha ni bo soito, treta, duapor koili juk ksungbroi yo mtai bai mnusu ni sleng wo klai ye joto ni ksuh khe bukhrouh toisa la maing ya khe ye klai ye kphoh ye matong nang thou." are ye sap ri khoinang ha.

Jomadugni Moni thoi paai ye yauhgu wo khe bsala Porsuram, Khotryo no ron khe phi ha. Arphuh wo Khotryo jati ni msing yo drauruhnai khe Deptoroni (bta) bai Deplokhy (bahanau) bo brau bkhunoi chouh se drauruh ou.

Brau no drau ye laruh phi nai khe bu Sibrai bai Hanggrai bo brau khrouhnoi se Khotryo rau ni dormo bai kaingmalai no slai ye Koisopo Moni (Monggolian) nthing gutro (bongso/sitso) banau ye laruh ou. Koisopo khe Mtai rjang bangmo joma buth preth daigni jugni lasing ye tetrisoh kuti choido depta ka ou. Brau no moing kong yauhnai bung, sauhhung bai kari pai maing ya ni tre beng no bini satro/sitso banau ye se thoi bai phuja khe ye moing ye tong ou.

Bo Koisopo Moni (Monggolian) nthing yo khotryo ni kaingmalai ktouh lukoih(mala) rau khoiri ye, kaingmalai bai dormo slai ye sitso banau toing yauh phuh se Porsuram sningnang ya ye mthoi nang maing ya. Ongmbauh se drau ou.

Arphuh se Khotryo jati rau brau ni mpha Sonaton Isor bai kauhlai ye pheihnaima jinis bai gbul ye, thoi bai phuja khe ye Tetrisoh kuti choido depta no moing kong ye, bkhrouh toisa la maing ya khe ye klai ye matong ou. Sauhni dormo sauhni tongmung bai hampanda maing ya khe ye, gian bumtom, nouhkhong jati pahha nosto ongkhlaibi ye phai ou.

Bo thoi bai phuja khemo khe Satwa/sangsari hing yauh ou. Bono je sisouh ya rau khe purbe adi yaphang wo toisa phaimo dormo ni mmung dei khe ye Sonaton hing ye toing ou. Arpho sisouh ya ni karon wo hing msei. Sonaton le thoi bai phuja khe ya, pheihnaima jinis pho lasing ya.

Bodei khe ye Sonaton Dormo no yauhkplehsabi ye phaimo 1990 son wo se Monuram Molshoy Moni bung uchhihha sa ye riphai phiha.

Ongmbauh wo Bru jati rau thoi bai phuja khe ye, tre sosro dormo wo ksaih kpring khe ye tongmo bo le Bru ni dormo ya. Kromo ni tate wo se ksaih kring tong msei. Bru ni adim dormo Indigineous faith le SONATON DORMO sei. Bru mang ya tre Khotryo jati ni phainai rau bai joto Purthim manang wo se sristi yaphang phuh le Sonaton dormo sei.

....................
Bo kautma no chong ye chahnai rau khe:
1. Monuram Molshoy Moni,
2. Oshiram Msha Mohonto,
3. Birmohon Wairem Mohonto,
4. Brujoy Chorkhy Soinai.